Jump to content

Անապատային կլիմա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անապատային կլիմա ունեցող տարածաշրջանները

Անապատային կլիմա (լատին․՝ aridus «չոր» բառից), չոր կլիմա օդի բարձր ջերմաստիճաններով և օրական մեծ տատանումներով։ Այստեղ մթնոլորտային տեղումները շատ քիչ են՝ տարեկան մոտ 100-150 մմ կամ ընդհանրապես բացակայում են։

Ստացված ամբողջ խոնավությունը արագորեն գոլորշիանում է։ Գետերը, որոնք հոսում են անապատի միջով հարևան՝ ավելի խոնավ շրջաններից, այստեղ ծանծաղում են և հաճախ ավարտվում աղի լճերի անհոսք գոգահովիտներով։ Այստեղ լինում են օդի ջերմաստիճանի կտրուկ տատանումներ օրվա ընթացքում, այդ պատճառով նույնիսկ ամենակարծր լեռնային ապարները քայքայվում են և վերածվում ավազի։ Քամին անխոչընդոտ տեղափոխում է չոր ավազի զանգվածներն՝ առաջացնելով ավազաթմբեր և դյուներ։

Անապատային կլիման իր առավել վառ ձևերով բնորոշ է արևադարձային և մերձարևադարձային լայնություններին՝ Սահարա անապատ, Արաբական թերակղզի, Ավստրալիա և այլն։ Ավելի բարձր լայնություններում անապատային կլիման կապված է կամ լեռնաշղթաների հետ, որոնք խոչընդոտում են խոնավության տեղափոխմանը օվկիանոսից՝ Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայի անապատներ, կամ օվկիանոսից հեռու գտնվելու հետ, օրինակ՝ Կենտրոնական Ասիայի անապատները։

Սովորաբար առանձնացնում են անապատային կլիմայի երկու կամ երեք ենթատեսակ՝ շոգ անապատային կլիմա (BWh), ցուրտ անապատային կլիմա (BWk) և երբեմն անապատային մեղմ կլիմա (BWh/BWn)։ Շոգ և ցուրտ անապատներում կլիման սահմանազատելու համար սովորաբար կիրառվում են երեք իզոթերմեր՝ օդի միջին տարեկան ջերմաստիճանը, որը կազմում է 18 °C, ամենացուրտ ամսվա միջին ջերմաստիճանը, որը կազմում է 0 °C կամ -3 °C: Այն դեպքում, երբ ջերմաստիճանը նշված ցուցանիշից ցածր է, ապա կլիման դասակարգվում է որպես ցուրտ անապատային կլիմա (BWk), եթե ջերմաստիճանը նշված ցուցանիշից բարձր է, ապա այն դասակարգվում է որպես շոգ անապատային կլիմա (BWh)[1]:

Շոգ անապատային կլիմա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շոգ անապատային կլիմա ունեցող տարածաշրջաններ

Շոգ անապատային կլիմա ունեցող տարածաշրջաններն, որպես կանոն, գտնվում են մերձարևադարձային գոտուց հարավ և ամբողջ տարվա ընթացքում օդի կայուն վայրընթաց հոսանքների և բարձր մթնոլորտային ճնշման շնորհիվ դրանց բնորոշ է փոքր ամպամածությամբ եղանակ։ Այդ տարածաշրջանները գտնվում են 30° հարավային և 30° հյուսիսային լայնությունների միջև։

Շոգ անապատային կլիման բնորոշ է Հյուսիսային Աֆրիկային (Սահարա, Լիբիական և Նուբիական անապատներ), Աֆրիկյան պոզի, Հարավային Աֆրիկայի (Նամիբ և Կալահարի) անապատներին, Միջին Արևելքի (Արաբական անապատ, Սիրիական անապատ, Դեշտե-Լուտ), Հարավային Ասիայի անապատներին (Թար անապատ), ԱՄՆ-ի և Մեքսիկայի անապատներին (Մոխավե, Սոնորա, Չիուաուա), Ավստրալիայի անապատներին (Սիմփսոն, Վիկտորիա մեծ անապատ) և այլ տարածաշրջաններին։

 Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Ալ-Ռիադ, Սաուդյան Արաբիա
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ տարին
բացարձակ առավելագույնը (°C) 31,5 34,8 38,0 42,0 45,1 49,8 52 47,8 44,5 41,0 36,0 31,0 52
միջին առավելագույնը (°C) 20,1 23,0 27,6 34,0 39,6 42,7 43,4 43,2 41,3 35,1 27,6 22,0 33,1
միջին ջերմաստիճանը (°C) 14,4 16,9 21,1 26,9 32,9 35,4 36,6 36,5 33,3 28,2 21,4 16,1 26,6
միջին նվազագույնը (°C) 6,9 9,0 15,0 20,3 25,7 27,6 29,1 28,8 25,7 20,9 15,3 8,4 19,9
բացարձակ նվազագույնը (°C) −1 0,5 4,5 11,0 18,0 21 23,6 22,7 16,1 13,0 7,0 1,4 −1
տեղումների քանակը (մմ) 12,3 5,8 30,2 23,3 6,2 0 0 0,3 0 2,3 7,4 11,2 99,0
Աղբյուր՝ pme.gov.sa

Ցուրտ անապատային կլիմա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցուրտ անապատային կլիմա ունեցող տարածաշրջաններ

Ցուրտ անապատային կլիմային բնորոշ է շոգ (երբեմն շատ շոգ) և չոր ամառ։ Շոգ անապատային կլիմա ունեցող տարածաշրջանների հետ համեմատած, ցուրտ անապատային կլիմա ունեցող շրջաններին բնորոշ են ցուրտ, երբեմն շատ ցուրտ ձմեռներ միջին ջերմաստիճաններով, որոնք իջնում են 0 °C-ից[2]։ Ցուրտ անապատային կլիմա ունեցող շրջանները սովորաբար գտնվում են ավելի բարձր լայնություններում ի համեմատ շոգ անապատային կլիմա ունեցող շրջանների։

Անապատային կլիմայի այդ տարատեսակը երբեմն հանդիպում է Ասիայի սահմաններից դուրս։ Ցուրտ անապատներն, որպես կանոն, հանդիպում են բարեխառն կլիմայական գոտում, որտեղ տեղումների թափվելուն խոչընդոտում են լեռնաշղթաները։ Ցուրտ անապատային կլիմայի դասական օրինակ է հանդիսանում Մոնղոլիայի Գոբի անապատը[2]։ Այս անապատին բնորոշ է շոգ ամառը և շատ ցուրտ ձմեռներ Սիբիրից և Կենտրոնական Ասիայից տեղափոխվող սառը օդային զանգվածների շնորհիվ։ Կենտրոնական Ասիայի Կզլկում և Տակլա Մական անապատները, Հնդկաստանի Լադակխ տարածաշրջանը և ԱՄՆ-ի արևմուտքում գտնվող Մեծ Ավազանի անապատների առավել չորային շրջանները նույնպես համարվում են ցուրտ անապատային կլիմայի (BWk) վառ օրինակ։

Արկտիկական և անտարկտիկական շրջաններում նույնպես շատ քիչ տեղումներ են թափվում, սակայն դրանք դասակարգվում են որպես բևեռային կլիմա։

 Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Զամըն-Ուուդե, Մոնղոլիա
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ տարին
բացարձակ առավելագույնը (°C) 10,5 13,0 24,9 34,0 37,1 39,9 40,0 40,3 34,6 27,6 19,4 9,9 40,3
միջին առավելագույնը (°C) −11,0 −6,0 4,8 14,4 23,0 27,8 29,8 27,7 21,4 13,0 1,4 −8,6 11,5
միջին ջերմաստիճանը (°C) −18,5 −14,5 −4,5 5,9 14,4 20,2 22,8 20,8 13,5 4,4 −6,6 −15,9 3,5
միջին նվազագույնը (°C) −24,7 −21,8 −11,9 −2,0 6,8 12,4 16,2 14,3 6,7 −2,3 −12,7 −21,8 −3,4
բացարձակ նվազագույնը (°C) −39,3 −42,3 −28,4 −18,6 −9,0 −6,5 7,2 0,9 −5,6 −17,5 −30,5 −39,9 −42,3
տեղումների քանակը (մմ) 1,9 1,3 1,6 3,8 7,1 14,9 28,5 29,1 14,0 5,8 1,9 1,1 111
Աղբյուր՝ NOAA (1961-1990)

Մեղմ անապատային կլիմա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լիմա՝ Պերուի մայրաքաղաք

Մեղմ անապատային կլիման (BWh կամ BWn), որպես կանոն, բնորոշ է մայրցամաքների արևմտյան առափնյաներին արևադարձային գոտու սահմաններում (կամ դրա մոտակայքում) կամ այն բարձրալեռնային շրջաններին, որոնց բնորոշ է շոգ անապատային կլիման։ Հարավային Ամերիկայում անապատային մեղմ կլիման բնորոշ է Ատակամա անապատի առանձին շրջաններին, հատկապես Պերուի կենտրոնական և հարավային առափնյայի երկայնքով։ Մասնավորապես, այդպիսի կլիման բնորոշ է Պերուի մայրաքաղաք Լիմային։ Հյուսիսային Ամերիկայում անապատային կլիմայի այդպիսի տարատեսակը բնորոշ է Կալիֆոռնիա թերակղզուն։ Աֆրիկայում դրան համապատասխանում են Նամիբ անապատի առանձին շրջանները։ Արաբական թերակղզում անապատային մեղմ կլիման բնորոշ է Եմենի առանձին շրջաններին։

 Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Լիմա, Պերու
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ տարին
բացարձակ առավելագույնը (°C) 32,7 32,6 33,3 31,5 30 30 28,3 25,4 28 24,8 27,6 30,4 33,3
միջին առավելագույնը (°C) 26,3 27,3 26,8 24,6 22,1 20,1 19,4 19 19,5 20,5 22,2 24,5 22,7
միջին ջերմաստիճանը (°C) 22,6 23,3 22,8 20,9 18,9 17,7 17,1 16,7 16,9 17,6 18,9 21 19,5
միջին նվազագույնը (°C) 20,2 20,8 20,3 18,6 17 16,2 15,7 15,4 15,4 15,9 17,1 18,8 17,6
բացարձակ նվազագույնը (°C) 15 15 14 11,1 11,1 10 8,9 10 12,5 11,1 11,1 12 8,9
տեղումների քանակը (մմ) 0,3 0,6 0,8 1 0,3 0,8 0,7 1 0,8 0,3 0,2 0,4 8
Աղբյուր՝ Погода и Климат, Туристический портал

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Peel, M. C.; B. L. Finlayson and T. A. McMahon (2007). «Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification» (PDF). Hydrology and Earth System Sciences. 11: 1633–1644. Bibcode:2007HESS...11.1633P. doi:10.5194/hess-11-1633-2007.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  2. 2,0 2,1 Cold Climate — The Desert